محمد خاتمی، رييس‌جمهور در سالروز دوم خرداد با صدور بيانيه‌ای شرايط بين‌المللی، منطقه‌ای و داخلی، جهت‌گيري‌ها و ويژگي‌های حماسه دوم خرداد را برشمرد. وی از همه گروهها و گرايشهای سياسی، فرهنگی و اجتماعی كشور و آحاد ملت ايران خواست تا در جهت تقويت نظام جمهوری اسلامی ايران و پيشبرد جنبش اصلاح‌طلبانه دوم خرداد متحدا گام بردارند.

 متن كامل بيانيه به اين شرح است:

سالروز حماسه جاودان آزادی خرمشهر را كه نماد ايمان، مقاومت و عزت ملتی بزرگ است را به رهبر معظم انقلاب اسلامی، به ملت شريف و سرافراز ايران، به نمايندگان گرانقدر مردم در مجلس شورای اسلامی ، به همكاران سخت‌كوش خود در دولت و به همه خدمتگزاران به آيين و انديشه و ايران در همه قوا و نهادها، به جانبازان و آزادگان و ايثارگران و خانواده‌های معزز شهيدان تبريك مي‌گويم و برای والايی روان شهيدان عزيز دعا مي‌كنم.
در اين هنگامه حساس جهانی و منطقه‌ای و داخلی لازم مي‌دانم كه نكاتی را به پيشگاه همه هموطنان عزيز تقديم دارم و برای اعتلای هرچه بيشتر ايران و انقلاب از آنان استمداد جويم.

خرداد، ماه حماسه‌های ماندگار ملتی است كه اراده كرده است تا با تكيه بر دين راه‌گشا و توان زوال‌ناپذير خويش در جهان امروز آزاده و سربلند زندگی كند. از اوج اول نهضت اسلامی ملت ايران به رهبری حضرت امام خمينی (ره) تا حماسه فتح خرمشهر و از آنجا تا دوم خرداد 76 و تا به امروز، نزديك چهل سال مي‌گذرد، اجازه مي‌خواهم تا به عنوان كسی كه با گزينش شكوهمند ملت در 2 خرداد 76 صاحب بزرگترين افتخار اجتماعی زندگی خود شد، اندكی درباره دوم خرداد سخن بگويم.

دوم خرداد آنگونه كه من مي‌شناسم مولود طبيعی تجربه‌ای گرانقدر برای تحقق و استقرار كامل استقلال، آزادی و جمهوری اسلامی، در اين سرزمين بود و تعلق به هيچ فرد و گروهی نداشته و ندارد، بلكه حماسه‌ای است از آن ملت و نشانه‌ای از فرايند پيوسته رشد پاينده مردم ايران اسلامی و مصداقی از اعتماد به كار ساز بودن رای ملت.

جنبش دوم خرداد ادامه انقلاب بزرگی است كه با همت و حضور مردم و رهبری ممتاز حضرت امام (قده) به پيروزی رسيد و در كمترين فرصت ممكن به جمهوری اسلامی،‌ يعنی نظامی صاحب قانون اساسی مصوب ملت تبديل شد، نظامی كه در آن، ميزان، رای ملت بزرگواری است كه مي‌خواهد در سايه اسلام، آزاد و مستقل و پيشرو بماند و به عدالت اجتماعی و كرامت انسانی در همه سطوح جامعه دست يابد.
امروز شش سال از آن روز بزرگ گذشته است، ملت شريف ايران طی اين مدت با كامروايي‌ها و ناكامي‌های فراوان روبرو بوده است، تهديدها، تحميل‌ها،‌فرصتها و افقهای نو در برابر ملت در اين مدت كم نبوده است. اما با توجه به همه آنها در اين دوران، كشور ما در مجموع شاهد تحولی در خور توجه و پرژرفا در نگرش و آگاهی عمومی و تلاش برای دستيابی به روشها، ساختارها و قوانين نو بمنظور پاسخگويی به نيازهای جامعه و متقضيات زمان بوده است.

واقعيت آن است كه امروز در فضای ديگری به سر مي‌بريم و به دلايل طبيعی و غيرطبيعی از آن شور و اشتياق نخستين كه در درون و بيرون به وجود آمده بود، كاسته شده است، بخشی از اين كاهش به سبب وجود فاصله‌ای بوده است كه همواره ميان آرمانها و واقعيتها وجود دارد و در كشور ما به دليل انباشته شدن مطالبات تاريخی و محدوديت‌ منابع تامين آنها، بيشتر و زودتر بروز پيدا مي‌كند. به خصوص كه جامعه ما جامعه‌ای است جوان كه طی يك ربع قرن تركيب جمعيتی آن كاملا به نفع نيروی جوان تغيير يافته است، بخش ديگری از اين تغيير نيز متاثر از موانع، سنگ‌اندازي‌ها و نيز اشتباهات و كم‌تجربگي‌ها در استقرار مردم‌سالاری، ‌آن هم از نوع بديع آن، يعنی مردم‌سالاری دينی بوده است، در اين راه ممكن است مردم شريف ما از مسوولان و افراد به خاطر توقعات برنيامده و انتظارات تحقق‌نيافته به حق، گله‌مند و منتقد باشند. اما هرچشم ناظر و واقع‌بينی مي‌بيند كه حكومت پايدار ملت به سوی بهروزی و اعتلای كشور و اصلاح امور لحظه‌ای متوقف نشده و نخواهد شد.

دوم خردادی كه آفريننده آن مردمند هيچگاه نگاهی به خوشايند يا ناخوشايند هيچ قدرت خارجی نداشته و ندارد، در عين حال، رويكرد عقلانی و منطقی اين تفكر توانسته است مناسبات جمهوری اسلامی ايران را بار ديگر با همه دولت‌ها، چه در منطقه خاورميانه و چه در سطح جهان بهبود بخشد و چهره‌ جذابی از گرايش ايران و ايرانيان به صلح و گفت و گو، امنيت جهانی و دوری از خشونت، تروريسم و جنگ‌طلبی در عين پافشاری بر اصول و مصالح ملی و عدالت در همه سطوح ترسيم كند.

پافشاری جريان دوم خرداد بر قواعد مردم‌سالاری، مخالفت با خودكامگی و روشهای فراقانونی، دفاع از حقوق اساسی ملت و آزادي‌های قانونی، تاكيد بر حفظ حقوق مخالفان قانونی، ‌تقويت نهادهای مدنی و نظاير آن، ريشه در انديشه‌های امام خمينی (ره) و قانون اساسی و خواست اساسی ملت دارد، نه در توجه به تهديد و تطميع قدرتهای بيگانه، ما اكنون نيز با تكيه بر همان عهد و عزم ايستاده‌ايم و كوشيده‌ايم با همه مشكلات و موانع، جهت راه را گم نكنيم و نكرده‌ايم.

بخشی از مشكلاتی كه در مسير بوده است به مسوولان برمي‌گردد، بايد اعتراف كنيم كه كاستی و نقص داشته و داريم. من به سهم خود اگر قصوری در كار داشته‌ام، كه دارم در درجه اول از حضرت پروردگار و بعد از ملت ايران انتظار گذشت و عفو دارم و در عين حال همواره نقد و حتی اعتراض را همچون محبت و وفاداری زنان، مردان و جوانان عزيز اين كشور به جان مي‌خرم.

تلقی دوم خرداد روشن است: سربلندی ايران و استقرار كامل مردم‌سالاری دينی. ‌اين تجربه مي‌تواند سرمشقی برای همه كشورهای مسلمان كه از يك سو از استيلای بيگانگان رنج برده‌اند و از سوی ديگر از تنگ‌نظري‌ها، استبدادها و قشري‌گريها آزرده‌اند نيز باشد.

دوم خرداد، تبار و هويت روشن دينی دارد، ولی به آزادی انديشه معتقد است و از حقوق مخالفان خود دفاع مي‌كند.

دوم خرداد، جمهوری اسلامی را دستاورد بزرگ ملتی مي‌داند كه برای اولين بار، آن هم به‌نام دين خدا و اصول فرهنگ اسلامی - ايرانی حاكميت او را بر سرنوشت خود به رسميت شناخت و امروز به صراحت مي‌گويم اگر خواستار آزادی، مردم سالاری، استقلال و پيشرفت هستيم، با توجه به سرشت تاريخی و فرهنگی و موقعيت جغرافيايی و خصوصيات اجتماعی اين ملت، تنها در سايه جمهوری اسلامی است كه مي‌توان به اين همه رسيد.
جمهوری اسلامی خونبهای عزيزترين فرزندان اين ملت رشيد و فهيم است و آسان به دست نيامده است كه آسان از دست برود.

دوم خرداد بر جمهوری اسلامی با همه ابعاد آن پافشاری مي‌كند و اگر اعتراضی هست از آن جهت است كه اين دستاورد بزرگ مردم ما،‌ آسيب نبيند. اگر فرايند آزادي‌خواهی و همزيستی سر داده مي‌شود و با برداشتهای ناسازگار با روح قانون اساسی و ميراث‌های انقلابی مخالفت مي‌شود، برای تقويت همين نظام است.

اگر از حقوق مردم و آزادي‌های مصرح قانونی آنان دفاع مي‌شود، اگر به تنگ‌كردن داير دين و قانون اساسی بر مردم و در اداره جامعه اعتراض مي‌شود،‌ اگر اصرار مي‌شود كه بايد نسل جوان را باور كرد، اگر با خشونت‌گرايی و اتهام‌زنی و ...مخالفت مي‌شود، اگر فرياد زده مي‌شود كه “زنده باد مخالف من“ ، همگی از آن رو است كه به نظر ما جمهوری اسلامی و بنياد مردم‌سالاری در اين كشور تقويت مي‌شود.

اگر با اسلام طالبانی مخالف مي‌شود، برای دفاع از اسلام امام خمينی (ره) است كه در قانون اساسی به رسميت شناخته شده است. ‌اگر با هر دو تفسير ليبراليستی و فاشيستی از دين خدا مخالف مي‌شود برای اين است كه اسلام پويا تقويت شود؛ اسلامی كه منادی معنويت و اخلاق، گم‌شده بزرگ بشر امروز است و پشتوانه مردم‌سالاری و آزادی مردم.
امروز جهان به عظمت اين ملت و توانايي‌ها و شايستگي‌های او به ديده احترام مي‌نگرد؛ اين واقعيت را مي‌توان از استقبالی كه از نماينده اين ملت در همه جوامع و مجامع به عمل مي‌آيد و اعتباری كه جمهوری اسلامی ايران در ميان كشورهای اسلامی و غيراسلامی دارد، به وضوح ديد.

اگر حاكمان آمريكا مدام به ما حمله مي‌كنند و ما را تحت فشار قرار مي‌دهند و به جای عذرخواهی از آسيب‌های فراوانی كه به ملت و كشور ما زده‌اند، به اين ملت توهين مي‌كنند، از آن روست كه اين ملت را فهيم و بزرگ مي‌دانند. آنان برای انجام مقاصد خود نيازمند دشمن‌سازی هستند و به اين سبب مي‌كوشند تا ملت شريف ايران و انقلاب او را كه مي‌دانند در نظر جهانيان بزرگ است، به عنوان دشمن معرفی كنند تا مقاصد استيلاطلبانه خود را توجيه نمايند.

ملت ما هرچه را از ياد ببرد و از هركس و هرچيز ناراضی باشد، هيچگاه مشكلات و خسارت‌هايی را كه از ناحيه آمريكا و دست‌نشاندگان او ديده است، از ياد نخواهد برد و هيچگاه عزت به دست آمده از انقلاب را به خاطر سختی ها، نارسايی ها و ناورايی های طبيعی و غيرطبيعی از دست نخواهد داد و هرگز چشم اميد به بيگانه نخواهد داشت.

ملت ما برای پيشبرد آرمان بزرگ استقلال،‌ آزادی، جمهوری اسلامی مي‌داند چه مي‌خواهد و چگونه بايد بخواهد و به قيم و ارباب نياز ندارد، هر فرد و گروه سياسی اين واقعيت را دريابد در كنار اين ملت است و اگر در نيابد جدا از اوست؛ تنها ناآشنايان با دين و تاريخ و فرهنگ اين سرزمين، گرفتار تبليغات نادرست حاكمان كنونی آمريكا مي‌شوند و اميد به اجانب مي‌بندند.
دوم خرداد با تاكيد بر اين مبانی، حريم‌ها و مرزهای روشن و مشخص نسبت به هر جريان فكری ديگری دارد، دوم خرداد مسيری نو در دفاع از جمهوری اسلامی با تكيه بر توان ملت، به‌دور از چشم‌داشت و توقع نسبت به بيگانگان است، راه ما و به نظر ما، راه اكثريت قاطع مردم ايران، از آنان كه سرمايه بزرگ يك قرن مبارزه و بيداری و هوشياری اين ملت، يعنی انقلاب اسلامی و دستاورد گرانقدر آن جمهوری اسلامی را ناديده مي‌گيرند، جداست.
نظر آزاد است و ما از اين آزادی در چارچوب قانون كاملا دفاع مي‌كنيم، در عين حال كه بايد به تفكيك مرزبندي‌ها پايبند بود.

من همه گروهها و گرايشهای سياسی،‌ فرهنگی و اجتماعی كشور و آحاد ملت ايران را به اين مهم فرا مي‌خوانم و از آنان مي‌خواهم در جهت تقويت نظام جمهوری اسلامی ايران و پيشبرد جنبش اصلاح‌طلبانه دوم خرداد، متحدا گام بردارند و در برابر مداخله‌جويی های بيگانه از يكسو و موانع پيشرفت كشور و روندهايی كه با روح انقلاب و قانون اساسی ناسازگار است، از سوی ديگر، بايستند، اين پيام روشن دوم خرداد است.
در اين جهت از تمامی مردم ايران، از علما و روشنفكران حوزه‌ها و دانشگاه‌ها و دانشجويان، از نمايندگان ملت و مجلس محترم، از نهادهای مدنی و مطبوعات و از همكاران خود در دولت كه با پايمردی و تلاش به رغم همه مشكلات و موانع برای تحقق اين مهم در طول اين سالها به جد كوشيده‌اند، قدردانی و نيز استمداد مي‌كنم و همگان را به وفاق و همدلی و تلاش برای استقلال و آزادی و پيشرفت كشور و پاسخگويی به مطالبات به حق اين مردم دعوت مي‌كنم.
من بر اساس عهد خويش همچنان مصرانه پي‌گير خواسته‌هايی هستم كه در برنامه‌ها و مواضع خود به آنها وعده داده‌ام، ‌اينك برای پيشبرد آنها بيش از گذشته بر تفاهم، وحدت ملی و تاكيد بر حفظ هويت دوم خرداد، آنگونه كه شرح كردم و پيگيری آرمانهای آن اصرار دارم و اين راه را راهی به سوی سرفرازی ايران و اسلام و حفظ سرمايه‌های معنوی و مادی كشور و مايوس شدن دشمنان مي‌دانم، و اين راهی است كه به اعتبار تجربه، آگاهی و عزم ملت، بن‌بست و توقف ندارد؛ بكوشيم كه با گامهای استوار آن را بپيماييم.