ولایت (استان) هرات در طول مرز خراسان با افغانستان همچنان دستخوش ناآرامی هائی است که ظاهرا می رود با تغییرات در دستگاه حاکمه این ولایت که زیر سلطه اسماعیل خان است بیانجامد. حاکمی که سروان ارتش افغانستان در زمان داوود خان بود و پس از سقوط حکومت داوود به گارد نورمحمد ترکی و حفیظ الله امین پیوست. در شب کودتای حفیظ الله امین علیه نور محمد ترکی، تورن اسماعیل که اکنون اسماعیل خان حاکم هرات است، نقش آفرین و بازوی امنیتی حفیظ الله امین بود و حتی گفته می شود در خفه کردن نورمحمد ترکی در اتاقش حضور داشت. نورمحمد ترکی(رئیس جمهور) را در اتاق خوابش غافلگیر کردند و بالشت روی دهانش گذاشتند و آنقدر نگهداشتند تا جان باخت.

اسماعیل خان از آن پس و تا زمان ورود ارتش سرخ به کابل و کشته شدن حفیظ الله امین و روی کار آمدن دولت ببرک کارمل سایه به سایه حفیظ الله امین حرکت کرد. از شب پرحادثه سقوط کابل بدست ارتش سرخ جان به سلامت در برد و به پاکستان گریخت و از آن پس شد "اسماعیل خان" و یکی از فرماندهان نظامی جنگ های داخلی افغانستان.

با طالبان به افغانستان بازگشت اما با آنها نیز نساخت و یکبار دیگر متواری شد و سر از زندان واسارت طالبان در پاکستان در آورد. قصد کشتنش را نداشتند زیرا از همراهان خودشان بود. پس از مدتی از قندهار تحت این عنوان که از زندان و اسارت گریخته وارد ایران شد و به خراسان رسید و تا سقوط طالبان با حمایت آیت الله واعظ طبسی در خراسان مقر و ستاد داشت. پس از طالبان ظفرمندانه وارد هرات شد و حاکم ولایتی که بصورت تاریخی با خراسان بزرگ پیوند دارد.

این پیوند و گذشته است که بر نگرانی ها پیرامون سرانجام مقاومت او در برابر حکومت کابل و ارتش مرکزی افغانستان افزوده است. نزدیک ترین مناسبات را با امریکائی ها داشت و بموجب همین مناسبات رامسفلد وزیر دفاع امریکا در سفر به افغانستان شخصا به هرات رفت و با او ملاقات کرد. این یک ملاقات عادی نبود. امریکا سرگرم ایجاد بزرگترین پایگاه های نظامی در منطقه هرات و در مرزهای شرقی ایران است. نفوذ همه جانبه اقتصادی ایران در هرات و حتی معامله تجاری در هرات با پول ایران و چک بانک های ایران و ارتباط های گذشته اسماعیل خان با آیت الله طبسی امکاناتی را برای برخی تحرکات جمهوری اسلامی در هرات فراهم ساخته است، تا آنجا که سخن از جابجائی فرماندهان القاعده به هرات و یا بالعکس است. تا چند ماه پیش، سرکشی های او در برابر دولت مرکزی در کابل بدلیل حمایتی که امریکائی ها از او می کردند تحمل می شد اما ظاهرا بطور ناگهانی چرخشی دراین حمایت و تحمل بوجود آمده است و حوادث کنونی هرات متاثر از همین چرخش است. یگانه بروز علنی و آشکار شده دلیل این چرخش را شاید بتوان در سفر نیمه پنهانی اسماعیل خان به آلمان جستجو کرد. سفری که نزدیک به دو ماه پیش انجام شد. از هرات به هامبورک و از هامبورک به برلین. این سفر می توانست در ارتباط با کنفرانسی باشد که این هفته در برلین تشکیل میشود و در جستجوی نوعی ارتباط مستقیم تر و مستقل از حکومت مرکزی کابل با اتحادیه اروپا.

چالش اساسی که تاکنون به کودتای نا تمام لشکر نظامی تابع کابل در هرات و کشته شدن پسر اسماعیل خان در آن انجامیده است، احتمالا از اینجا باید آغاز شده باشد. در روز ترور پسر اسماعیل خان در حوالی خانه فرمانده نظامی دولت مرکزی در هرات، شخص اسماعیل خان هم در پارک عمومی هرات هدف چند گلوله قرار گرفت اما او جان به سلامت در برد و سپس قوای نظامی تحت امر خود را بسیج کرده و پادگان نظامی دولت مرکزی را تصرف کرد تا کودتا را درهم بکوبد. فرمانده این پادگان به یکی از مناطق همجوار هرات گریخت "بادغیس" و دولت مرکزی واحدهای نظامی خود را برای پس گرفتن پادگان نظامی دولت به هرات اعزام داشت. این یعنی سرآغاز رویاروئی ارتش کابل با واحدهای نظامی اسماعیل خان در هرات. این تصفیه داخلی که به نوعی تسویه حساب های قدیمی نیز در آن دخیل است، می توانست رویدادی داخلی برای افغانستان باشد، گرچه در جوار مرزهای ایران، اما اکنون بیم از آنست که از آنسوی مرز واحدهائی از سپاه و بویژه سپاه محمد وابسته به سپاه پاسداران ایران و یا واحدهای رزمی سپاه "قدس" که گفته می شود هسته های نظامی القاعده در کنار آن فعالیت می کنند، خود را برای حمایت از اسماعیل خان وارد این درگیری داخلی و مسلحانه در افغانستان کنند.

تظاهراتی که روزگذشته با اشاره اسماعیل خان در هرات برپا شد و در آن کسانی ضمن شعارهای حمایت از اسماعیل خان، شعار مرگ برامریکا هم دادند، گمانه زنی ها پیرامون این ماجراجوئی جدید را بیشتر کرده است. مدارس و ادارات دولتی و بازار شهر را تعطیل کردند تا جمعیتی در خیابان مرکزی شهر تظاهرات کنند. در میانه همین تظاهرات هواپیماهای نظامی امریکا از پایگاه نظامی "شیندان" در همسایگی هرات به پرواز در آمده و در ارتفاع کم بر فراز هرات ظاهر شدند. تظاهرات از هم پاشید و آنها که درخیابان جمع شده بودند بسرعت به خانه ها  گریختند. "شیندان" یکی از دو پایگاه مهم نظامی ارتش سرخ در افغانستان است که اکنون واحدهای نظامی امریکا در آنها مستقرند. دومین آنها پایگاه نظامی "بگرام" است.

تظاهرات امروز دو نکته را آشکارتر ساخت. نخست آنکه اسماعیل خان هم ظاهرا متوجه شده که از این تنگنا جدید با قدرت نظامی و جنگ نمی تواند بیرون بیآید؛ و دوم آنکه از آنسوی مرز افغانستان و هرات رهنمودهائی به سبک برخی تحرکات سیاسی در نجف به اسماعیل خان داده شده است.

تا چند روز دیگر کنفرانس افغانستان در برلین پایتخت آلمان گشایش خواهد یافت. دو احتمال قریب به یقین است. یا دولت مرکزی دراین فاصله بر هرات مستقر شده و ارتش آن در مرزهای شرقی ایران و افغانستان مستقر خواهد شد( امری که ظاهرا امریکائی ها از آن حمایت می کنند) و یا ماجرای کودتای ناتمام علیه اسماعیل خان، زمینه های جنگ داخلی در هرات و حتی انگیزه ها و اطلاعات مربوط به سفر اسماعیل خان به اروپا و آلمان به این کنفرانس کشیده خواهد شد!

عبدالرحيم وردک، معاون اول وزارت دفاع افغانستان، روزگذشته در باره تظاهراتی که در هرات برپا شد، رسما اما بدون بردن نام ایران گفت:

تظاهرات پیونده های نامرئی خارجی دارد و کار کسانی است که نمی توانند وجود نيروهای ائتلاف بين المللی ضد تروريسم را در منطقه تحمل کنند.

نیاز به توضیح نیست که این اشاره به کجاست و چه انگیزه تحریک آمیزی در آن نهفته است.