اكنون، حدود دو ماه است كه از طرح رفراندوم، طرحی كه با هشت امضای اوليه آغاز شد، می‌گذرد و در ‏اين مدت، مخالفت‌ها و موافقت ها، هر يك گوشه‌ای از اين بحث را باز تر كرده است. طرح فراخوان ‏برای رفراندوم، اگر هيچ فايده‌ای نداشت؛ حداقل محملی بود برای اظهار نظرها و گفت و گوهايی كه در ‏فضای يأس آلود و در شرايط انسداد باب سياست، به سكوت گرايش پيدا كرده بودند. طرحی مطرح شد ‏و مخالفان و موافقان آن هر يك از گوشه‌ای سخن گفتند و بدين ترتيب در يخبندان سياست، گويی ‏چندی راه برای سخن و حركت هموار شد. اما از اين كه بگذريم، اين طرح ماحصل ديگری نيز داشت و ‏آن نظاره اخلاق گفت و گو و استدلال سخن در اين ميانه بود. در جبهه مخالفان فراخوان، يكی گفت كه ‏طراحان اين نظر، استفراغ خود را می‌خورند و ديگری آن‌ها را با هخا مقايسه كرد و يكی نيز از ضرورت ‏برخورد با طراحان اين ايده در داخل كشور سخن گفت. مخالفان حتی تا به آن جا پيش رفتند كه ‏گفتند؛ جريان دانشجويی در سال‌های گذشته و حتی در جريان دوم خرداد 76 هيچ تأثير و نقش ‏مثبتی نداشته و اكنون نيز باری بزرگ تر از توان خود برداشته و در حقيقت پا در كفش بزرگان كرده ‏است. مخالفان كه عمدتاً متشكل از سياستمداران و اصلاح طلبان بودند، آن چنان لباس مخالفت بر تن ‏كردند كه گويی ردای سياست و رهبری اصلاحات جز بر قامت آنان راست نمی آيد و بدين ترتيب يك ‏بار ديگر منطق دو قطبی خودی و غير خودی به نمايش گذاشته شد. طراحان فراخوان رفراندوم، تنها ‏طرحی را با هدف شكل گيری يك گفتمان جديد مطرح كردند، هم چنان كه در سال‌های گذشته ‏بخشی از آن‌ها شعارهايی چون تشكيل جبهه دموكراسی خواهی، عبور از خاتمی و خروج از حاكميت را ‏مطرح كرده بودند؛ شعارهايی كه پس از طرح و بسط آن در ميان دانشجويان، ابتدا با مخالفت اصلاح ‏طلبان و سپس توجه و حتی پذيرش آنان روبه رو شد. ‏
اصلاح طلبان اما زمانی كه دانشجويان را به فشار از پايين برای چانه زنی از بالا فرا می‌خواندند، پس از ‏موفقيت دانشجويان در عمل به وظيفه، خود از عمل به وعده بازماندند و اكنون گويا نه تنها هيچ ‏ضرورتی برای بازنگری در عملكرد خويش متصور نيستند كه در شكاف ايجاد شده ميان خود و ‏دانشجويان، حذف سويه‌ای از اين شكاف را در دستور كار خود قرار دادند؛ با اين گمان كه بدين ترتيب، ‏شكاف و فاصله موجود از ميان خواهد رفت. ‏

در سال‌های گذشته، سياستمداران اصلاح طلب، با طرح استراتژی هايی چون آرامش فعال و اعتدال، ‏آن چنان بر ضرورت محافظه كاری اصرار ورزيدند كه راه از سوی ديگر برای راديكاليسم در جبهه ‏اصلاحات گشوده شد. اما هر چه دانشجويان و بدنه اجتماعی اصلاحات راديكال تر شد؛ سياستمداران ‏اصلاح طلب با غفلت از شكل گيری اين فاصله، سرعت خود را در مسير محافظه كاری شدت بخشيدند. ‏بدين ترتيب است كه می‌توان مدعی شد؛ چپ روی دانشجويان و بدنه اجتماعی اصلاحات در چند ساله ‏اخير، نتيجه‌ای است بر راست روی اصلاح طلبان حاكم و نظريه پردازان سياسی آن ها. اكنون نيز اگر ‏طرح فراخوان رفراندوم، طرحی راديكال و چپ روانه به نظر آيد، اين چپ روی، نتيجه و برآيند راست ‏روی خود آنان است. حال نيز آن‌ها چون گذشته با غفلت از واقعيت، انگشت اتهام به سوی راديكال‌ها ‏دراز كرده اند و بی‌نياز از تحليل علت اصلی، همچنان خود را راهبر و هادی اصلاحات می‌خوانند و ‏ديگران را به خاطر بازی در زمينی كه گويا تنها در اختيار آنان است و با اتهام شكستن صورت دو قطبی ‏بازی، به انتقاد می‌گيرند. اصلاح طلبان در پی طرح فراخوان رفراندوم، اگرچه می‌توانستند به آسيب ‏شناسی رفتار خود در چند سال گذشته و درك و تحليل چرايی فاصله با بخش هايی از بدنه اجتماعی ‏بپردازند، اما نه تنها چنين نكردند كه با متهم كردن طرف مقابل، صورت مسأله را بار ديگر از ذهن خود ‏پاك كردند و بدين ترتيب با نقد حذفی طراحان اين ايده، عملاً حكم جدايی ميان خود و بخشی مؤثر از ‏بدنه اصلاحات را صادر كردند. آنان بر اين گمان اند كه بازی اصلاحات، بازی بزرگان است و بدنه ‏اجتماعی، به حكم پوپوليسم، جز در لباس همراهی و هم رأيی با آن‌ها نبايد در اين عرصه حاضر شود. ‏گويی اين حق بزرگان است كه در زمان رد صلاحيت كانديداهايشان، شعار خروج از حاكميت و استعفای ‏دسته جمعی را مطرح كنند و چند ماهی بعد، در آستانه انتخاباتی ديگر، از حضور در بازی انتخابات، ‏حتی در صورت رد صلاحيت كانديداهايشان و از كانديدايی مستقل تر در جبهه محافظه كاران سخن ‏بگويند و بدنه اجتماعی نيز بايد همراه و هم رأی با آن‌ها باشد. ‏